Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy. Zgodnie z art. 1012 kodeksu cywilnego spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Proste przyjęcie spadku oznacza, iż spadkobierca odpowiada za wszystkie długi pozostawione przed spadkodawcę bez względu na ich wartość i wartość spadku. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkodawcy tylko do wartości otrzymanego spadku. Wartość spadku ustalana jest na podstawie spisu inwentarza albo wykazu inwentarza.
W obu przypadkach jednak w przypadku prowadzenia postępowania egzekucyjnego w związku z długami spadkodawcy, komornik może prowadzić egzekucję z całego majątku spadkobiercy, nawet z tych składników, które nie wchodziły w skład spadku. Jednakże w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, komornik nie może egzekwować od spadkobiercy więcej niż był wart oddziedziczony majątek.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, tzn. co do zasady od dnia, w którym dowiedział się o śmierci krewnego, po którym dziedziczy spadek. Tym samym, termin 6 miesięcy płynie dla każdego ze spadkobierców indywidualnie, a więc od chwili powzięcia informacji o śmierci zmarłego, a w przypadku dalszych krewnych od chwili powzięcia informacji o odrzuceniu spadku przez uprzednio uprawnionych do spadku.
Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od informacji o powołaniu o spadku jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co będzie oznaczać ograniczoną odpowiedzialność za długi spadkodawcy.
Warto wskazać, że przed wejściem w życie nowelizacji kodeksu cywilnego wprowadzonej ustawą z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.539), tj. przed 18 października 2015 r. brak złożenia oświadczenia powodował proste przyjęcie spadku (z wyłączeniem osób nie mających pełnej zdolności do czynności prawnych oraz osób, co do których istniały podstawy do ubezwłasnowolnienia). Jednakże nowe, korzystniejsze przepisy stosuje się jedynie w przypadku spadków po osobach zmarłych po 18 października 2015 r. (czyli po dniu wejścia w życie nowelizacji).
W przypadku odrzucenia spadku, spadkobierca traktowany jest jakby nie dożył śmierci spadkodawcy. W tej sytuacji konieczność złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku przechodzi na kolejne osoby uprawnione do dziedziczenia.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku można złożyć ustnie lub pisemnie (z podpisem urzędowo poświadczonym) u notariusza albo przed sądem w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub w toku postępowania o przyjęcie ustnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Możliwe jest także złożenie oświadczenia przez pełnomocnika.
Samo złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku lub o przyjęcie ustnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie jest równoznaczne ze złożeniem tego oświadczenia (a zatem zachowania terminu). Może zatem mieć miejsce sytuacja, gdy rozprawa zostanie wyznaczona na dzień przypadający po upływie 6 miesięcznego terminu do złożenia wniosku. Podobna sprawa była rozpatrywana przez Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 20 lutego 1963 r., I CR 109/63 doszedł do wniosku, że „jeżeli pisemne oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, podpisane przez spadkobierców i zawierające niezbędne dane, wpłynęło do sądu”, to złożenie ustnego oświadczenia przed sądem już po upływie sześciomiesięcznego terminu nie stoi na przeszkodzie, aby to oświadczenie uznać za skuteczne. Warto jednak pamiętać, że rozwiązanie nie wynika to wprost z przepisów prawa i może być różnie interpretowane przez sądy powszechne.
Oświadczenie powinno zawierać następujące dane:
1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;
2) tytuł powołania do spadku – czyli, czy jest testament, czy też w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe;
3) treść złożonego oświadczenia;
4) dane wszystkich spadkobierców ustawowych, informacje na temat wszystkich testamentów (również tych nieważnych) i miejsce ich przechowywania;
Do oświadczenia należy złożyć skrócony odpis aktu zgonu, lub prawomocne orzeczenie o uznaniu za zmarłego, lub stwierdzenie zgonu.
Złożonego oświadczenia nie można odwołać.
aplikant radcowski Patrycja Cydejko
Okręgowa Izba Radców Prawnych w Gdańsku
Źródła:
– Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2018.1025 z późn. zm.).
– Ustawy z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.539).