“Sejm” by RNW.org is licensed under CC BY-ND 2.0
Gdańsk 13.01.2021 r.
STANOWISKO KOMISJI DS. PRAW CZŁOWIEKA
PRZY OKRĘGOWEJ IZBIE RADCÓW PRAWNYCH W GDAŃSKU
W SPRAWIE PROJEKTU ZMIANY USTAWY – Kodeks postępowania
w sprawach o wykroczenia
Na stronach internetowych Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej ukazał się projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Projekt ten zawiera zmianę przepisów dotyczących m.in. mandatów karnych. Proponowane przez grupę posłów zapisy budzą poważne wątpliwości co do ich zgodności z Konstytucją RP, przepisami innych ustaw oraz z Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
Dotychczasowa konstrukcja mandatu karnego pozwala, w naszej ocenie, na wystarczające i sprawne uproszczenie procedury, a w przypadku, kiedy obywatel nie przyjmuje mandatu, zastosowanie znajduje prawo do sądu. Do momentu wydania stosownego orzeczenia przez niezależny i niezawisły sąd obywatel nie zostaje ukarany.
Proponowane zmiany spowodują, że mandat karny stanie się wykonalny z chwilą wydania (grzywnę należy uiścić w terminie 7 dni), zaś odwołanie się do sądu nie wstrzyma obowiązku zapłaty grzywny. Obywatel nie będzie miał możliwości w postępowaniu sądowym powoływać innych dowodów, niż wskazane w odwołaniu (chyba że dowód nie był mu znany w chwili wniesienia odwołania).
Zgodnie z art. 42 ust. 3 Konstytucji RP każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. W sprawach o wykroczenia stosuje się zasadę domniemania niewinności in dubio pro reo wyrażoną w art. 5 Kodeksu karnego, który ciężarem dowodu obciąża oskarżyciela, a nie obwinionego. Niewątpliwie zasada domniemania niewinności wiąże się z prawem do sądu jako prawem samoistnym, które powinno być gwarancją praw i wolności, a także standardów materialnych i procesowych. Wedle art. 45 ust. 1 Konstytucji RP każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Natomiast art. 77 ust. 2 Konstytucji stanowi, że ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
Projektowana regulacja narusza także prawa gwarantowane postanowieniami Europejskiej Konwencji O Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i standardy rzetelnego postępowania sądowego zawarte w utrwalonym, niekiedy od dziesięcioleci, orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Fakt, że prawo krajowe kwalifikuje postępowanie jako dotyczące wykroczenia, a nie przestępstwa w sensie, które temu pojęciu nadaje prawo karne, sam przez się nie zwalnia państwa od obowiązku stosowania w takim postępowaniu gwarancji rzetelności, przewidzianych przez Artykuł 6 Konwencji. Projektowane zmiany – jeżeli wejdą w życie – narażają zatem Rzeczpospolitą Polską na poważne ryzyko wielu przegranych spraw w postępowaniu przed Trybunałem w wyniku skarg wnoszonych przez osoby ukarane w nierzetelnym postępowaniu.
W ocenie Komisji zmiany proponowane poselskim projektem ustawy doprowadzą do sytuacji, że w rzeczywistości po pierwsze ukarany mandatem będzie musiał wykazywać swoją niewinność, co jest sprzeczne z zasadą domniemania niewinności. Po drugie to na ukaranym spocznie ciężar poszukiwania drogi do sądu, w tym znalezienia i zgłoszenia wszystkich dowodów na swoją niewinność zaledwie w terminie 7 dni od ukarania mandatem. Warto przy tym zwrócić uwagę na koncepcję wprowadzenia ustawowej fikcji odbioru mandatu np. w sytuacji niemożności pokwitowania odbioru mandatu przez ukaranego, co w konsekwencji poważnie utrudni obywatelom dochodzenie ich praw na drodze sądowej, o ile nawet ich nie pozbawi. Ponadto wprowadzenie zasady ograniczającej możliwość powoływania dowodów innych niż te wymienione w odwołaniu, stanowi poważne naruszenie prawa do obrony.
Prawo do sądu nie może być interpretowane i stosowane zawężająco. Jest to prawo obywatela m.in. do rozpatrzenia sprawy i uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia przez niezależny, bezstronny, niezawisły sąd, prawo dostępu do właściwego sądu, prawo do odpowiednio ukształtowanego systemu środków dowodowych, prawo do przedstawienia argumentów, prawo do bycia rzetelnie i profesjonalnie reprezentowanym, prawo do obrony, prawo do rzetelnego, publicznego, jawnego procesu, prawo dostępu do informacji o stanie sprawy.
Pomysł ustawodawcy wprowadzenia zmian, które naruszają prawa indywidualne wynikające nie tylko z przyrodzonej godności człowieka, ale i z Konstytucji i z prawnomiędzynarodowych zobowiązań Rzeczypospolitej, zasługiwać może tylko na dezaprobatę. Każdy obywatel ma bowiem prawo do udziału w postępowaniu dotyczącym „zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej” w rozumieniu Artykułu 6 Konwencji. Każdy ma także prawo do obrony. Każdy ma prawo do wysłuchania przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Projekt przewidujący orzekanie w sprawach wykroczeniowych przez urzędników sądowych – referendarzy, którzy nie cieszą się gwarancjami niezawisłości i nieusuwalności, stanowi fundamentalne naruszenie zarówno Konstytucji, jak i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Nasuwa oczywiste analogie do niesławnych „kolegiów do spraw wykroczeń”, które funkcjonowały w Polsce w czasach komunizmu.
Z powyższych względów propozycja zmian w ustawie – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia budzi nasz zdecydowany sprzeciw.
Dodatkowo załączamy link, w którym swoje stanowisko w przedmiotowej sprawie prezentuje Rzecznik Praw Obywatelskich.
Przewodnicząca Komisji ds. Praw Człowieka
Przy OKRĘGOWEJ IZBIE RADCÓW PRAWNYCH W GDAŃSKU
Agnieszka Budzyńska
Radca prawny
Opracowanie merytoryczne:
Anna Kluczek – Kollar – Radca Prawny
Magda Krzyżanowska – Mierzewska – Radca Prawny
https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-zaniepokojony-zmianami-w-postepowaniu-mandatowym
