Komisja Praw Człowieka Krajowej Rady Radców Prawnych wyraża głębokie zaniepokojenie pogłębiającym się kryzysem praworządności i praw człowieka w Polsce, który trwa od końca 2015 roku.
Komisja zwraca uwagę, że konsekwencje tego kryzysu dotykają bezpośrednio obywateli Rzeczypospolitej i inne podmioty, nie mogące obecnie liczyć – w pespektywie systemowej – w ramach istniejącego w Polsce instrumentarium ochrony prawnej, ani na rzetelne postępowania przygotowawcze przed organami ścigania, ani na sądową kontrolę nadużyć władzy publicznej, ani też wreszcie na ochronę przed tymi nadużyciami.
Komisja stanowczo podkreśla, że ofiarami odebrania dostępu do środków ochrony prawnej w Polsce nie są w pierwszym rzędzie sędziowie, prokuratorzy czy osoby wykonujące inne zawody prawnicze, które to osoby wspólnie tworzą wymiar sprawiedliwości largo sensu, lecz jednostki: obywatele i przedsiębiorcy. Jest całkowicie niezrozumiałe z jakiego powodu konstytucyjne organy polityczne państwa, które winny postrzegać realizację swoich zadań jako służbę tymże jednostkom, wspólnie dezaktywują mechanizmy ochrony praworządności i w ten sposób zawłaszczają władzę publiczną, która w Rzeczypospolitej nie należy do – siłą rzeczy epizodycznych – piastunów tychże organów, lecz do Narodu, czyli wszystkich obywateli Rzeczypospolitej (art. 4 Konstytucji RP).
Komisja podkreśla, że stopniowe wydrążanie konstytucyjnych funkcji Trybunału Konstytucyjnego, następnie zaś prokuratury i w dalszej kolejności, w istotnym zakresie, również sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, a obecnie także i Rzecznika Praw Obywatelskich, doprowadziło do sytuacji, w której jednymi organami mogącymi realizować w rzeczywisty sposób zadania z zakresu zapewniania ochrony praw podstawowych podmiotów prywatnych w Polsce, cieszącymi się niekwestionowanym walorem niezależności i procesowej rzetelności, stały się sądy międzynarodowe: Europejski Trybunał Praw Człowieka i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Komisja przyjmuje tę sytuację z zaniepokojeniem, przypominając, że międzynarodowe mechanizmy ochrony praw podstawowych opierają się na zasadzie pomocniczości i nie mogą stanowić substytutu mechanizmów krajowych. Zapewnienie tych mechanizmów jest konstytucyjnym obowiązkiem władz politycznych Rzeczypospolitej, zgodnie m.in. z art. 45, 77, 79 i 80 Konstytucji RP, art. 1, 6 i 13 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej w zw. z art. 47 Karty Praw Podstawowych UE.
Komisja przypomina, że warunkiem członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej, zgodnie z tzw. kryteriami kopenhaskimi, jest zapewnienie rzeczywistych i skutecznych krajowych instytucji chroniących demokrację i prawa podstawowe na poziomie nie niższym od standardów obowiązujących w systemie Europejskiej Konwencji i Unii Europejskiej. Naruszanie tych kryteriów może skutkować podjęciem w odniesieniu do Polski zarówno środków opisanych w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, w art. 258 , 259 i 260 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, jak i wynikających z prawa zwyczajowego, skodyfikowanych w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, w tym w jej art. 60 (wygaśnięcie lub zawieszenie działania traktatu w następstwie jego naruszenia).
Działania podejmowane przez władze państwa, polegające na systemowym, ostentacyjnym i uporczywym naruszaniu zasady praworządności, mogą oznaczać realizowaną w sensie faktycznym strategię prawnego wyprowadzania Polski z Unii Europejskiej i aksjologicznego, konstytucyjnego oraz politycznego przeorientowania państwa w kierunku odmiennym niż europejski, który to proces jest w trakcie materializowania się de iure. Jako przykład obrazujący takie działania Komisja postrzega wniosek Prezesa Rady Ministrów w sprawie K 3/21 o zbadanie konstytucyjności prawa pierwotnego Unii, pomimo tego, że przedstawione przez premiera zagadnienie zostało już rozstrzygnięte w orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego w sprawach K 18/04 oraz SK 45/09. Celem tego wniosku jest więc ubezskutecznienie orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości UE.
Komisja przypomina w tym kontekście, że utrata niepodległości Pierwszej Rzeczypospolitej była spowodowana zjawiskami wewnętrznymi, które doprowadziły do dezintegracji struktur państwa i jego zdolności do samostanowienia.
Należy wskazać, że decyzje władz politycznych państwa, a też i organów realizujących de facto ich wolę, polegające na stosowaniu politycznych represji wobec Sędziów i Prokuratorów powszechnych jednostek Prokuratury np. uchyleniu immunitetu Sędziego Igora Tulei czy też na niezrozumiałym, procesie uzasadniania i oficjalnego publikowania orzeczenia w sprawie dopuszczalności przerywania ciąży (sygn. K1/20), wskazują na pogłębianie się stanu niepraworządności w Polsce.
Komisja z najwyższym niepokojem przyjmuje rozstrzygnięcie z 15 kwietnia 2021 r. (sygn.K 20/20) dotyczący rzekomej niezgodności art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich z art. 209 ust. 1 w związku z art. 2 i w związku z art.
7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Komisja wraca uwagę na jego wadliwość formalną dotyczącą udziału w jego wydaniu osób nieuprawnionych do orzekania oraz nielegalnych zmian składu orzekającego.
Wykreowano nieistniejącą wadliwość konstytucyjną, bo zakwestionowana prorogacja stanowi normę gwarancyjną wobec art. 209 ust. 1 Konstytucji RP. Ustrojodawca założył bowiem ciągłość działania konstytucyjnych organów państwa, w tym także Rzecznika Praw Obywatelskich i temu celowi miał służyć uchylony przepis.
Komisja krytycznie ocenia instalowanie w niezależnych organach osób o jednoznacznych politycznych uwikłaniach i prezentujących stanowiska sprzeczne z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi, w tym w międzynarodowych organach ochrony praw człowieka. Przypominamy, że funkcje te powinny pełnić wyłącznie osoby o najwyższych kompetencjach, uczciwości i autorytecie zawodowym, cechujące się niezależnością. Komisja wzywa władze Rzeczypospolitej Polskiej, polityczne de iure i de facto, realizujące w rzeczywistości antykonstytucyjną i antyobywatelską strategię władz politycznych do natychmiastowego zaniechania działań, których prawdopodobnym i nieodległym rezultatem może być opuszczenie przez Polskę (formalnie lub faktycznie) systemów integracji europejskiej.
Komisja przypomina, że rolą osób wykonujących zawody prawnicze i akademików prawa jest służba obywatelom i ich prawom zgodnie z rotami złożonych ślubowań i treścią ciążących na nas zobowiązań.