Gdańsk, dnia 16 kwietnia 2021 roku
Stanowisko Komisji ds. Praw Człowieka Okręgowej Izby Radców Prawnych w Gdańsku w sprawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 kwietnia 2021 r., sygn. akt K 20/20
W dniu 15 kwietnia 2021 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją RP przepisu art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 627 z późn. zm.). Przepis ten stanowi, że Rzecznik Praw Obywatelskich pełni swoje obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Rzecznika. „Orzeczenie” zostało wydane przez skład, w którym zasiadał nieuprawniony do orzekania J. Piskorski. Skład orzekający został ukształtowany z naruszeniem prawa, gdyż w marcu 2021 Julia Przyłębska bez podstawy prawnej włączyła do składu B. Sochańskiego w miejsce R. Wojciechowskiego. „Orzeczenie” pomija zasadę zachowania ciągłości konstytucyjnego organu władzy państwowej, która jest zasadniczą wartością konstytucyjną. Zasada demokratycznego państwa prawnego oraz zasada przyjaznego współdziałania i sprawnego działania instytucji publicznych przemawiają za ustrojową słusznością rozwiązania zakwestionowanego w „orzeczeniu”.
Wobec tego orzeczenia Komisja Praw Człowieka pragnie skierować do Rzecznika Praw Obywatelskich prof. Adama Bodnara, a także dla Biura Rzecznika – podziękowania i wyrazy uznania. Kadencja Rzecznika upłynęła w czasach wyjątkowego zagrożenia praw i wolności, kryzysu demokracji i niszczenia instytucjonalnych podstaw niezawisłego sądownictwa. Sam Rzecznik był wielokrotnie obiektem ataków ze strony władzy – władzy, przed którą Rzecznik bronił obywateli Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z powierzonymi mu konstytucyjnie obowiązkami.
Pomimo tych przeciwności Rzecznik wykazywał się niezależnością, niezłomnością i aktywnością. Działania Rzecznika doprowadziły do wydania wielu precedensowych orzeczeń odnoszących się do praw człowieka i obywatela. Rzecznika charakteryzował najwyższy poziom merytorycznej wiedzy prawniczej. Jako radcowie prawni pozostajemy za to niezmiernie wdzięczni.
W ocenie Komisji rozstrzygnięcie wydane przez Trybunał Konstytucyjny pogłębia chaos prawny w Polsce i potęguje zagrożenia dla wartości demokratycznego państwa prawa, którym jest Rzeczpospolita Polska zgodnie z art. 2 Konstytucji. Przerwa pomiędzy kadencjami Rzecznika Praw Obywatelskich stwarza poważne ryzyko dla przestrzegania praw człowieka w Polsce.
Przypominamy, że już od kilku miesięcy większość parlamentarna nie zdołała powołać nowego Rzecznika Praw Obywatelskich. Jako radcowie prawni konsekwentnie stoimy na stanowisku, że polem do rozwiązywania sporów politycznych nie może być Trybunał Konstytucyjny. „Orzeczenie” Trybunału nie uwzględnia potrzeby ochrony praw i wolności i może doprowadzić do sytuacji, że stanowisko Rzecznika pozostanie nieobsadzone z niepowetowaną szkodą dla obywateli naszego kraju. Powstaje także ryzyko, iż obowiązki powierzone przez Konstytucję Rzecznikowi Praw Obywatelskich będą wykonywane przez osobę nieposiadającą demokratycznej legitymacji. Dostrzegamy w tej sytuacji zagrożenie dla ciągłości, niezależności i skuteczności działania instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce.
Przypominamy także opracowany przez Komisję Wenecką i przyjęty 2 maja 2019 przez organy Rady Europy „Zbiór zasad dotyczących ochrony i promowania instytucji Ombudsmana”. Zgodnie z tymi zasadami, wiążącymi także Polskę jako państwo członkowskie Rady Europy, „państwa powstrzymają się od podejmowania jakichkolwiek działań mających na celu lub skutkujących osłabieniem instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich, lub powstaniem jakichkolwiek przeszkód w jej skutecznym funkcjonowaniu, a także skutecznie chronią tę instytucję przed takimi zagrożeniami”. Sytuacja wytworzona przez rozstrzygnięcie Trybunału stanowi oczywiste naruszenie tych zobowiązań.
Komisja zaznacza, że Rzecznik Praw Obywatela jest jedną z najistotniejszych gwarancji instytucjonalnych ochrony praw jednostki. Jest czasami jedynym ratunkiem wobec łamania praw człowieka, gdy wyczerpią się wszystkie środki prawne. Komisja Praw Człowieka stanowczo apeluje do Władz o jak najszybsze powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich.
Komisja zaznacza, że Rzecznik Praw Obywatela jest jedną z najistotniejszych gwarancji instytucjonalnych ochrony praw jednostki. Jest czasami jedynym ratunkiem wobec łamania praw człowieka, gdy wyczerpią się wszystkie środki prawne. Komisja ds. Praw Człowieka stanowczo apeluje do Władz o jak najszybsze powołanie Rzecznika Praw Obywatelskich.
Agnieszka Budzyńska
Przewodnicząca Komisji ds. Praw Człowieka OIRP Gdańsk
