W praktyce zawierania umów i powstawania w ich wyniku różnorodnych należności, bardzo często dochodzi do sytuacji w której kontrahenci przestają regulować swoje zobowiązania względem nas. Kierujemy więc sprawę do sądu i uzyskujemy korzystne dla nas orzeczenie, zasądzające określone świadczenie od dłużnika. Problem pojawia się wówczas, kiedy kierujemy sprawę do komornika celem wszczęcia postępowania egzekucyjnego, a komornik sprawę następnie umarza – ze względu na jej bezskuteczność z uwagi na braku majątku dłużnika. Pojawia się zatem stan, w którym sąd stwierdził, iż druga strona winna jest nam pewne świadczenie, ale nie możemy go skutecznie od niej wyegzekwować, wskutek czego jesteśmy pokrzywdzeni – nie tylko finansowo, ale też moralnie – wygraliśmy bowiem sprawę, a jednak dłużnik nadal nie spełnił swojego świadczenia.
Odpowiedzią na powyższy problem jest postępowanie zabezpieczające, uregulowane w art. 730-757 ustawy kodeks postępowania cywilnego (dalej: kpc). Postępowanie to może zostać wszczęte w każdej sprawie cywilnej rozpoznawanej przez sąd lub sąd polubowny, zarówno przed jak również po wniesieniu powództwa do sądu. Sądem właściwym dla udzielenia zabezpieczenia jest co do zasady sąd właściwy dla rozpoznania sprawy w pierwszej instancji. Najczęstszą zaś praktyką jest składanie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia wraz z wniesieniem powództwa do sądu w jednym piśmie procesowym, nie pobiera się bowiem w takim przypadku należnej od wniosku opłaty sądowej, która wynosi odpowiednio: 40 zł w przypadku roszczeń niepieniężnych oraz 100 zł w przypadku roszczeń pieniężnych. Wymogi formalne wniosku określa szczegółowo art. 736 kpc.
Stronami postępowania zabezpieczającego jest uprawniony i obowiązany, odpowiadający
w praktyce wierzycielowi i dłużnikowi. Uprawniony może wnosić o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego lub niepieniężnego (np. wydanie lokalu), jakie posiada względem obowiązanego zgodnie ze sposobami określonymi w art. 747-757 kpc. Warunkiem uzyskania zabezpieczenia jest uprawdopodobnienie dwóch przesłanek, które muszą zostać spełnione łącznie, tj. posiadania przez uprawnionego roszczenia względem obowiązanego oraz interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Uprawdopodobnienie, o którym mowa powyżej, nie wymaga przedstawienia na etapie składania wniosku o zabezpieczenie jednoznacznych dowodów co do istnienia obu przesłanek, ale nie może opierać się też wyłącznie na twierdzeniach uprawnionego, które nie zostaną w żaden sposób uzasadnione. Istotą tego postępowania jest bowiem jego szybkość i element zaskoczenia dłużnika, aby uniemożliwić mu wyzbycie się majątku, celem uczynienia późniejszej egzekucji komorniczej bezskuteczną.
O ile posiadane roszczenie można w prosty sposób wykazać, przedstawiając np. wystawione faktury lub zawartą umowę z której wynika obowiązek wykonania konkretnego świadczenia, to interes prawny istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. To właśnie brak wykazania interesu prawnego jest przyczyną, dla której większość wniosków o udzielenie zabezpieczenia podlega oddaleniu. Musimy bowiem wykazać iż nasze obawy odnośnie braku możliwości zaspokojenia naszego roszczenia są realne, uzasadnione i nie opierają się tylko na naszych subiektywnych i niczym nie potwierdzonych twierdzeniach. Uzasadniając nasze stanowisko możemy wskazać na różnorodne okoliczności, m.in. na brak regulowania przez dłużnika zobowiązań względem innych kontrahentów, wyzbywanie się przez niego majątku, możliwość pogorszenia się stanu ruchomości lub ich kradzieży, jak również informację że dłużnik zamierza wyjechać za granicę czy też toczą się przeciwko niemu postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości lub restrukturyzacji.
Jeśli sąd rozpoznając nasz wniosek, uzna iż nie spełniliśmy wymogu łącznego wykazania roszczenia oraz interesu prawnego, oddali nasz wniosek postanowieniem, które możemy zaskarżyć zażaleniem do sądu wyższej instancji. Jeżeli zaś w ocenie sądu uprawdopodobniliśmy obie powyższe przesłanki, wówczas udzieli nam zabezpieczenia w sprawie, wydając postanowienie, w którym określi przedmiot sprawy oraz sposób i zakres zabezpieczenia. Jego realizacja nastąpi zaś w drodze postępowania zabezpieczającego prowadzonego z naszego, odrębnie złożonego wniosku, przez komornika o którego wszczęciu obowiązany dowie się dopiero w momencie doręczenia mu przez komornika postanowienia
o udzieleniu zabezpieczenia. Od tego momentu dłużnik i nie będzie mógł dłużej wyzbywać się majątku, ukrywać go czy też w inny sposób narażać naszego roszczenia na uszczuplenie.
Mając zatem na względzie postawione na wstępie pytanie czy warto wnosić o zabezpieczenie roszczenia, należy udzielić na nie odpowiedzi twierdzącej. Postępowanie zabezpieczające może być bowiem wytoczone zarówno przed, jak i trakcie toczącego się postępowania przed sądem. Jego koszt jest zaś niewspółmiernie niski do korzyści jakie możemy uzyskać
w postaci zabezpieczenia naszego roszczenia przed uszczupleniem przez dłużnika, nadto postępowanie bardzo często zaskakuje dłużnika i może skłonić go nawet do dobrowolnego spełnienia należnego nam świadczenia.
aplikant radcowski Adam Kowalewski
Okręgowa Izba Radców Prawnych w Gdańsku
Źródła:
1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.